Viêm tụy cấp: Biến chứng nguy hiểm của sỏi mật

Hoạt động của tuyến tụy

Bình thường tuyến tụy bài tiết ra dịch tụy, dịch này sẽ theo ống tụy đổ vào tá tràng để tiêu hóa Protein trong thức ăn. Do đó các enzyme tiêu hóa trong dịch tụy có khả năng tiêu hủy ngay chính tụy. Tuy nhiên ở tụy có một số các cơ chế bảo vệ để tránh hiện tượng tự tiêu này.
Đầu tiên các Enzyme trong dịch tụy được chuyển thành dạng tiền enzyme được dự trữ ở những ngăn đặc biệt. Dịch tụy bài tiết ra sẽ ở dưới dạng bị bất hoạt. Trên đường từ ống tụy đổ vào tá tràng và khi vào tá tràng, các enzyme tiêu hóa này mới được hoạt hóa, trở thành dạng hoạt động có khả năng phân cắt Protein để tiêu hóa thức ăn.

Sỏi mật gây viêm tụy cấp như thế nào?

Viên sỏi từ đường mật rơi xuống, bị kẹt ở vị trí ngã ba mật tụy (cơ vòng Oddi), sẽ gây tắc nghẽn đường lưu thông của dịch tụy, làm ứ đọng dịch trong lòng ống tụy. Nếu tắc nghẽn tạm thời thì tổn thương thường giới hạn và được phục hồi nhanh. Nhưng nếu tắc nghẽn kéo dài thì các enzyme được hoạt hóa này sẽ tích tụ trong tụy ngày càng nhiều. 
Lượng enzyme được hoạt hóa sẽ tấn công làm tổn thương và gây viêm tụy nặng nề. Các chất hóa học giải phóng ra trong quá trình này lại có tác dụng giống như những chất hóa ứng động gây tụ tập các tế bào viêm. Các bạch cầu trung tính được hoạt hóa sẽ làm tăng nặng hơn tình trạng tổn thương do bài xuất các superoxide và các enzyme tiêu protein. Cuối cùng, đại thực bào sẽ bài tiết các cytokine gây nên viêm tại chỗ.

Viêm tuỵ cấp - một biến chứng nguy hiểm

Triệu chứng của viêm túi mật cấp do sỏi mật

-    Đau: Là dấu hiệu đặc trưng gợi ý nhất. Hầu hết bệnh nhân viêm tụy cấp đều có đau bụng dữ dội vùng thượng vị, dưới mũi kiếm xương ức. Đan thường lan ra sau. Hiếm gặp hơn, đôi khi đau xuất hiện ở vùng hạ vị. Trường hợp viêm tụy cấp do sỏi mật thì đau thường xuất hiện đột ngột và nhanh chóng đạt đến cường độ dữ dội chỉ trong vòng vài phút.
-    Các dấu hiệu khác đi kèm gồm: Sưng và tăng cảm giác đau thành bụng, buồn nôn, nôn mửa, sốt, mạch nhanh. Trong các trường hợp nặng, bệnh nhân có thể biểu hiện mất nước và hạ huyết áp. Các cơ quan như tim, phổi, thận có thể bị rối loạn chức năng. Nếu xuất hiện chảy máu trong tụy (thể hoại tử xuất huyết) thì bệnh nhân dễ rơi vào sốc vào đôi khi tử vong.

Biến chứng của viêm tụy cấp

Tổn thương tụy cấp có thể tạo điều kiện cho các enzyme hoạt hóa và các chất độc như cytokine tràn ra ngoài tụy và đổ vào ổ bụng. Tại đây chúng gây nên những kích thích và gây viêm lớp màng lót của ổ bụng (viêm phúc mạc) hay các cơ quan. Enzyme hoạt hóa và các cytokine cũng có thể được hấp thu từ ổ bụng vào mạch bạch huyết và sau đó vào máu gây nên hạ huyết áp và tổn thương các cơ quan bên ngoài ổ bụng như phổi. Phần bài tiết insulin của tụy thường ít bị tổn thương.
Các biến chứng thường gặp bao gồm: Giảm thể tích máu, hoại tử tụy, suy hô hấp cấp, suy thận cấp, liệt ruột, sốc nhiễm độc, nhiễm trùng huyết…

Điều trị viêm tụy cấp do sỏi mật

Điều trị nội khoa kết hợp với phẫu thuật để loại bỏ sỏi mật. Trước hết phải hút dạ dày, bù nước điện giải, điều trị biến chứng đông máu rải rác lòng mạch, tăng cường nuôi dưỡng qua ăn ống thông dạ dày hoặc tiêm truyền, dùng kháng sinh dự phòng và thuốc ức chế bài tiết để tụy nghỉ ngơi.

Để phòng tránh biến chứng viêm tụy cấp, người bệnh sỏi mật cần có những biện pháp để tăng cường sự lưu thông của đường mật và hạn chế sỏi phát triển, giữ chế độ ăn uống khoa học, hạn chế các thức ăn giàu cholesterol, hạn chế bia rượu và các chất kích thích, tăng cường rau xanh chất xơ, định kì tẩy giun 6 tháng/lần. Sau bữa ăn thịnh soạn, chứa nhiều dầu mỡ, đồ cay nóng, và có sử dụng nhiều rượu mà xuất hiện cơn đau bụng cấp, cần đến ngay cơ sở y tế nơi gần nhất để khám và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng đáng tiếc có thể xảy ra.

   
Nguyễn Đôn