Cẩn thận xơ gan mật nguyên phát do viêm tắc đường mật

Xơ gan mật nguyên phát do viêm tắc đường mật nếu được nhận biết sớm thông qua triệu chứng và chẩn đoán có thể làm tăng hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Bệnh xơ gan mật nguyên phát là gì?

Xơ gan mật nguyên phát là một bệnh gan mạn tính gây ra do các ống mật nhỏ trong gan bị viêm, tổn thương và cuối cùng bị teo rồi biến mất. Tại sao viêm tắc đường mật lại có thể gây ra tình trạng xơ gan? Đầu tiên, chúng ta phải tìm hiểu vai trò, chức năng và mối quan hệ mật thiết của ống mật nhỏ và gan.

Ống mật nhỏ trong gan rất quan trọng vì nó dẫn dịch mật từ gan đến túi mật và dịch mật được lưu trữ tại đó. Khi thức ăn vào dạ dày, não bộ sẽ “gửi lệnh” yêu cầu túi mật co bóp để bơm dịch mật qua ống mật chủ đổ thẳng vào tá tràng (là phần đầu của ruột non). Tại đó, dịch mật sẽ được trộn với thức ăn xuống từ dạ dày, giúp cơ thể hấp thu chất béo và các vitamin tan trong dầu mỡ như vitamin A, K, D , E. Cùng với việc trợ giúp cơ thể tiêu hóa thức ăn, dịch mật cũng mang theo các cholesterol có hại, các chất độc tố trong cơ thể và các sản phẩm thải khác ra ngoài theo phân.

Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất của cơ thể. Gan được coi là một nhà máy thu nhỏ của cơ thể vì nó vừa chuyển hóa các chất dinh dưỡng từ thực phẩm (đường, mỡ, protein), vừa chế tạo các protein mới (các yếu tố đông máu và miễn dịch), sản xuất dịch mật và loại bỏ các chất thải mà thận không loại bỏ được trong cơ thể (chất béo, cholesterol, độc tố, thuốc. Một lá gan khỏe mạnh có vai trò sống còn cho một cơ thể khoẻ mạnh.

Khi người bệnh bị viêm tắc đường mật, sưng và tổn thương ống mật khiến cho dịch mật cùng các chất thải độc hại không được giải phóng gây tổn hại mô gan. Gan bị “đầu độc” bởi chính nó sẽ dẫn đến xơ gan, các tế bào gan bị chết tạo thành sẹo. Mô sẹo ngày càng dày lên và lan rộng, cản trở dòng máu qua gan, làm chức năng gan suy giảm, cuối cùng dẫn đến suy gan – giai đoạn cuối của bệnh gan, người bệnh có thể sẽ tử vong. Bệnh xơ gan mật nguyên phát thường xảy ra trong độ tuổi từ 30 đến 65 và phụ nữ dễ mắc căn bệnh này hơn là nam giới.

Nguyên nhân gây xơ gan mật nguyên phát

Xơ gan mật nguyên phát được gọi là một bệnh tự miễn, trong đó cơ chế tự miễn dịch của cơ thể được xác định là nguyên nhân gây bệnh.

Xơ gan mật nguyên phát do viêm tắc đường mật trong gan

Hệ miễn dịch có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn và các tác nhân lạ khác. Trong bệnh xơ gan mật nguyên phát, hệ thống miễn dịch của người bệnh “nhận nhầm” các ống mật nhỏ trong gan là “kẻ địch” nên tiến hành tiêu diệt. Bằng cách gây ra các phản ứng viêm, tắc đường mật, hệ miễn dịch khiến cho các ống mật nhỏ trong gan bị tổn thương và xơ hoá.

Ngoài ra, yếu tố di truyền đóng một vai trò quan trọng có thể khiến cho nguy cơ mắc căn bệnh xơ gan mật nguyên phát tăng lên ở những người có cha mẹ hoặc anh chị em bị mắc căn bệnh này. Bên cạnh đó, những yếu tố môi trường sau đây có thể “kích hoạt” căn bệnh này:

-    Tiếp xúc với các hóa chất độc hại

-    Hút thuốc lá

-    Nhiễm trùng

Dấu hiệu của xơ gan mật nguyên phát

Mặc dù nhiều người bệnh xơ gan mật nguyên phát chỉ xuất hiện triệu chứng nhiều năm sau khi được chẩn đoán, một số người có các dấu hiệu sớm ở giai đoạn đầu như:

-    Mệt mỏi thường xuyên

-    Ngứa da, thâm da ở vùng bị ngứa do gãi: chủ yếu ở chân, tay và lưng. Ngứa nhiều vào ban đêm có thể gây rối loạn giấc ngủ, làm người bệnh mệt mỏi hơn, đôi khi dẫn tới trầm cảm.

-    Khô mắt và khô miệng: do viêm nhiễm các tuyến tiết ở mắt và miệng, gây giảm sản xuất nước mắt và nước bọt.

Ở giai đoạn sau, do tổn thương tiến triển của ống mật và tế bào gan, các triệu chứng trở nên rõ nét và phổ biến hơn:

-    Vàng da, vàng mắt: do bilirubin trong máu cao, hậu quả của tình trạng tắc mật.

-    Tăng sắc tố: do thiếu lưu lượng mật làm tăng sản xuất sắc tố melanin của da, khiến da trở nên tối hơn, ngay cả khi không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Màu sắc da có thể không đều, xuất hiện vết trên da.

-    Sưng chân (phù) và bụng (cổ trướng): Cơ thể bắt đầu giữ muối và nước khi tổn thương gan tiến triển.

-    Rối loạn tiêu hoá: tiêu chảy, phân nhờn mỡ, có mùi tanh… do mật không được đổ vào ruột non để hỗ trợ tiêu hoá và hấp thu chất béo.

-    Ngoài ra những dấu hiệu có thể nhận biết khi xét nghiệm máu là: Cholesterol máu tăng do tình trạng tắc mật khiến cho chức năng loại bỏ cholesterol dư thừa của mật trở nên vô hiệu; Men gan cao bất thường.

Nếu thấy mình có những dấu hiệu trên, rất có khả năng bạn đã bị mắc bệnh lý về gan mật, đặc biệt là xơ gan mật nguyên phát. Bạn cần được chẩn đoán sớm để được điều trị kịp thời, ngăn ngừa tình trạng xơ gan chuyển thành suy gan mạn tính.

Chẩn đoán xơ gan mật nguyên phát

Để xác định được các yếu tố gây ra bệnh xơ gan mật nguyên phát, các bác sỹ phải căn cứ vào:

-    Tiền sử bệnh của bệnh nhân và gia đình

-    Khám thực thể (lâm sàng)

-    Xét nghiệm máu

-    Chẩn đoán hình ảnh

-    Sinh thiết gan

Cụ thể như sau:

Tiền sử bệnh của bệnh nhân và gia đình cung cấp một cái nhìn ban đầu và tổng thể về yếu tố di truyền (nếu có) giúp chẩn đoán xơ gan mật nguyên phát.

Khám thực thể (lâm sàng) giúp cung cấp những thông tin bổ sung cho chẩn đoán bao gồm: Kiểm tra các bất thường của cơ thể bệnh nhân, dùng ống nghe để nghe ổ bụng, gõ nhẹ trên các vùng bụng khác nhau của bệnh nhân.

Xét nghiệm máu kiểm tra men gan (phosphatase kiềm) và sự hiện diện của kháng thể chống ti thể (anti-mitochondrial antibody – AMA). Phosphatase kiềm là enzym được sản xuất trong đường mật, có nồng độ tăng cao đặc biệt ở các trường hợp xơ gan mật. AMA là loại protein đặc hiệu, xuất hiện ở 90 – 95% những người có xơ gan đường mật. Vì vậy xét nghiệm này có vai trò quan trọng trong chẩn đoán bệnh xơ gan đường mật.

Chẩn đoán bằng hình ảnh bao gồm:

-    Siêu âm tạo ra hình ảnh bằng sóng siêu âm không gây đau đớn cho bệnh nhân và không cần gây tê, gây mê. Ngoài việc phát hiện các tổn thương ống mật, hình ảnh siêu âm còn cho thấy dấu hiệu tiến triển của bệnh và các biến chứng nếu có.

-    Chụp cộng hưởng từ MRI hoạt động tương tự như siêu âm nhưng sử dụng các sóng vô tuyến điện và từ trường để tái hiện hình ảnh thay thế cho sóng âm.

-    Nội soi mật tụy ngược dòng sử dụng một ống mềm nhỏ có đèn sáng và 1 camera trên đầu ống để nội soi. Các bác sỹ sẽ gây mê bệnh nhân, dẫn ống nội soi qua miệng, dạ dày, tá tràng, ống mật. Những hình ảnh sẽ được tái hiện trong video trên màn hình. Kỹ thuật này ít được thực hiện trong chẩn đoán xơ gan đường mật nguyên phát, mà thường dùng để phân biệt khi tắc nghẽn đường mật nghi ngờ do một nguyên nhân khác (sỏi đường mật hoặc ung thư ống dẫn mật).

Chụp cộng hưởng từ giúp chẩn đoán chính xác xơ gan mật nguyên phát

Sinh thiết gan là một thủ thuật lấy một mảnh mô gan ra ngoài để kiểm tra hình thái tế bào trên kính hiển vi. Mô gan sẽ được lấy bằng một cây kim và có siêu âm hoặc MRI để dẫn đường. Người bệnh được yêu cầu nhịn đói trước 8 giờ và được theo dõi trong khoảng 2 – 4 giờ sau khi lấy mẫu. Sinh thiết gan hiếm khi được dùng trong chẩn đoán xơ gan mật nguyên phát, mặc dù nó giúp xác định được cả mức độ tiến triển và tiên lượng của bệnh.

Thông thường, các bác sỹ chỉ cần dựa vào hai trong ba tiêu chuẩn sau để xác định bạn có bị mắc xơ gan mật nguyên phát hay không:

-    Men gan tăng cao

-    Xuất hiện các kháng thể chống lại ti thể (AMA)

-    Sinh thiết gan cho thấy dấu hiệu xơ gan.

Bệnh xơ gan mật nguyên phát được phát hiện sớm đồng nghĩa với việc sớm hạn chế được tổn thương gan, hạn chế sự tiến triển của bệnh và kéo dài cuộc sống. Do đó, nếu có các dấu hiệu nghi ngờ mắc căn bệnh này, bạn cần đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

DS. Đông Tây

Nguồn: http://www.niddk.nih.gov